İbraname İmzalayan İşçi Dava Açabilir Mi ? İbra Sözleşmesi Nedir ?

Günümüzde en çok karşılaştığımız sorunlardan bir tanesi de yapılan ibra sözleşmelerinin geçerli olup olmadığı hakkındadır. İş sözleşmesinin işçi tarafının aklında olan soru ‘’ işten ayrılmadan ibra sözleşmesi imzaladım, alacaklarımı alabilecek miyim’’ olurken, iş sözleşmesinin işveren tarafının aklında olan soru ise ‘’işçinin hak ve alacaklarını ödememe rağmen bir davayla karşı karşıya kalacak mıyım’’ sorusudur. Bu soruların hepsinin cevabı için ibra sözleşmesinin geçerlilik koşullarını bilmemiz gerekmektedir.

İlk olarak ibra ve ibra sözleşmesinin ne olduğundan bahsedelim. İbra borcun özel bir sonra erme hali iken iş ve işveren arasındaki ibra sözleşmesi işçinin, işverenden kıdem, ihbar, fazla mesai de dahil olmak üzere iş ilişkisinden kaynaklı her türlü hak ve alacağını aldığına ve bu kapsamda işverenden hiçbir hak ve alacak talep etmeyeceğine ilişkin iş sözleşmesi sonlandırılırken imzalatılan bir sözleşmedir. Peki bu sözleşmenin geçerliliği için hangi şartları arıyor kanun koyucu ? Bunun için Türk Borçlar Kanunu m.420/2 ye gitmemiz gerekmektedir.

“İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.”

Madde hükmüne göre şartları şöyle sıralayabiliriz,

· Yazılı olması gerekir.

· İbra tarihi ile sözleşmesinin sona erme tarihi arasında en az 1 aylık süre olması gerekir.

· İbra konusu alacağın türü diğer bir ifade ile neye ilişkin olduğu ve bu alacağın miktarının açıkça belirtilmesi gerekir.

· İbra konusu ödemenin banka aracılığıyla yapılması gerekir.

İbra sözleşmesi ile ilgili çok sorulan sorulara cevap verelim,

1. Zorla imzalattırılan ibra sözleşmesi geçerli midir?

· Sözleşme yapılırken taraflardan birinin makul gerekçelerle esaslı bir hataya düşmesi veya karşı tarafın ya da 3. şahsın hilesi veya korkutması ile ibra sözleşmesi yapılması durumunda ibra sözleşmesinin bir geçerliliği bulunmamaktadır.

· İbranamedeki irade fesadı hallerinin, mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 31. maddesinde öngörülen bir yıllık hak düşürücü süre içinde ileri sürülmesi gerekir (Yargıtay 9.HD. 26.10.2010 gün, 2009/27121 E, 2010/30468 K).

· İbra sözleşmesi, varlığı tartışmasız olan bir borcun sona erdirilmesine dair bir yol olmakla, varlığı şüpheli ya da tartışmalı olan borçların ibra yoluyla sona ermesi mümkün değildir. Bu nedenle, işçinin hak kazanmadığı ileri sürülen bir borcun ibraya konu olması düşünülemez. Savunma ve işverenin diğer kayıtları ile çelişen ibra sözleşmelerinin geçersiz olduğu kabul edilmelidir (Yargıtay 9.HD. 4.11.2010 gün 2008/37372 E, 2010/31566 K).

2. İşe girdikten hemen sonra imzalatılan ya da tarih kısmı boş bırakılan ibra sözleşmesi geçerli midir?

· Her ne sebeple olursa olsun iş akdi sona ermeden ibra sözleşmesi düzenlenemez, düzenlenen ibra sözleşmeleri ise geçersizdir. İşe girdikten hemen sonra olsun, çıkmadan hemen önce ya da iş ilişkisi devam ederken yapılan tüm sözleşmeler geçersiz olacaktır. İş sözleşmesinin bitmesinin ardından 1 aylık sürenin geçmesine dikkat edilmelidir.

· Yargıtay 9. Hukuk Dairesi kökleşmiş içtihatlarına göre ibra sözleşmelerinde tarih bulunmaması durumunda ibra sözleşmelerinin geçersiz sayılacağı kanaatindedir.

· İbranamenin tarih içermemesi ve içeriğinden de fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin açıkça anlaşılamaması durumunda ibranameye değer verilemez (Yargıtay 9.HD. 5.11.2010 gün, 2008/37441 E, 2010/31943 K).

3. İbra sözleşmesi yaparken bir alacağımın kalmadığını yazdım ve imzaladım, yine de alacaklarımı alabilir miyim ve alabilirsem hangi alacaklarımı alabilirim ?

· İbraname ile ibra edilen fazla çalışma ücretleri, yıllık ücretli izin, ihbar tazminatı, kıdem tazminatı gibi işçi alacaklarının nitelikleri ve miktarları ayrı ayrı, açık ve anlaşılır bir biçimde tereddüde mahal vermeyecek şekilde ibraname içeriğinde madde madde belirtilmelidir. Aksi halde yerleşmiş Yargıtay içtihatlarına göre makbuz olarak kabul edilmektedir. Ayrıca ibraname içeriğinde çalışma süreleri belirtilmeli ve işçiye verilen para ile ölçülebilir sosyal haklar da düzenlenmelidir.

4. Ödeme banka dışı yollar ile yapıldı ise yine de ibra sözleşmesi geçerli midir ?

· 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun değinilen maddesinde, işverence yapılacak olan ödemelerin banka yoluyla yapılması zorunluluğunun getirilmesi, ibranamenin geçerliliği noktasında sonuca etkilidir.

· İşçinin işverenden alacağının tam olarak ödenmesi halinde, borç, ibraname ile değil yapılan ödeme yani ifa ile sona erer. Banka yoluyla ödenmiş olmasa da, tamamının ödendiğinin başka yazılı delillerle ispatlanması durumunda, yapılan ibranamenin geçersizliğinin pratikte hiçbir değeri olmadığının altını çizmiştir.

· Miktar içeren ibra sözleşmelerinde ise, alacağın tamamen ödenmiş olması durumunda borç ifa yoluyla sona ermiş olur. Buna karşın kısmi ödeme hallerinde, Dairemizin kökleşmiş içtihatlarında ibraya değer verilmemekte ve yapılan ödemenin makbuz hükmünde olduğu kabul edilmektedir (Yargıtay 9.HD 21.10.2010 gün 2008/40992 E, 2010/39123 K.).

5. İbra sözleşmelerindeki alacağın net bir şekilde belli olması şart mıdır ?

· İbra sözleşmelerinin miktar içermesi esastır. Şayet miktar içermiyorsa, bu tür ibranamelerin geçerliliği ile ilgili olarak fesihten sonra düzenlenmesi ve alacak kalemlerinin tek tek sayılması büyük önem arz etmektedir.

· Miktar içermeyen ibra sözleşmelerinde ise, geçerlilik sorunu titizlikle ele alınmalıdır. İrade fesadı denetimi yapılmalı ve somut olayın özelliklerine göre ibranamenin geçerliliği konusunda çözümler aranmalıdır (Yargıtay 9.HD. 27.06.2008 gün 2007/23861 E, 2008/17735 K.).

İbra sözleşmelerinin geçerlilik şartlarını yukarıda yazdığımız gibidir ve dikkat edilmesi gereken pek çok hususu içermektedir. İşçiler alacaklarını alamamakta ve çoktan sözleşme imzaladıkları için haklarını aramamaktadırlar, işverenler ise haksız davalar ile karşılaşmakta ve tekrardan ödeme yapmak gibi kendilerini zarara sokacak durumlar ile karşı karşıya kalabilmektedirler. Hak kaybı yaşamamanız için sözleşme düzenlenirken hukuki destek almanızı veya sözleşme düzenlendikten sonra bir hak kaybı yaşamamak için bir avukata danışmanızı tavsiye ederiz.